Doelen stellen? Dat doe je zo!

Ken je die doelen binnen een behandelplan van je cliënt, zoals ‘ik wil gelukkig worden’ en ‘ik wil meer zelfvertrouwen’? Maar wat betekent dat? Wat is gelukkig worden en wat is meer zelfvertrouwen?

Waar de één gelukkig wordt van het spelen met zijn kinderen in de speeltuin, is dat voor de ander een kop koffie drinken in een café. En is voor de één meer zelfvertrouwen nee kunnen zeggen tegen zijn schoonmoeder, is dat voor de ander alleen naar de bioscoop gaan.

Vaak lukt het ons hulpverleners niet goed om doelen concreet te formuleren. Het stellen van concrete doelen is echter van belang om je behandeling richting te geven en je behandeling goed te kunnen evalueren. In de praktijk merk ik hoe prettig het voor cliënten en voor mezelf is om terug te blikken op concreet geformuleerde doelen. Veel gehoorde opmerkingen van cliënten tijdens de evaluatie is ‘dit lukt me dus allemaal al’, ‘ik ben er al bijna’ of ‘ik had niet verwacht dat ik dit in zo’n korte tijd kon bereiken’. Deze uitspraken hadden zij nooit kunnen doen als de doelen vaag omschreven waren. Concrete doelen èn de evaluatie ervan biedt hoop, uitzicht en bevordert de intrinsieke motivatie.

Een uitspraak van een collega is ‘een behandeling zonder doelen is uitzichtloos’. Daar ben ik het volledig mee eens. Maar hoe stel je concrete, werkbare doelen? Deze vraag beantwoord ik deels in deze blog, deels in de volgende blog. Je krijgt handvatten voor het opstellen van doelen die aansluiten bij de cliënt en goed te evalueren zijn.

Een doel omschrijft waar iemand naar toe wilt, waar diegene uiteindelijk wil uitkomen binnen een afzienbare tijd. Het is van groot belang dat de therapeut aansluit op de (haalbare) wensen van de cliënt. De doelen moeten passen bij de intrinsieke motivatie van die cliënt, zodat de kans groter is dat iemand in beweging naar zijn einddoel komt. De vraag is dus waar de cliënt zich naar toe wil bewegen en tot op welke hoogte hij dat wil doen. Dat betekent dat je als therapeut soms je eigen ‘drive’ opzij moet zetten, zodat de doelen haalbaar en motiverend blijven voor de cliënt. Dus als een cliënt zijn kinderen weer van school wil kunnen halen, dan wordt dat het doel. Ook al denk je als therapeut dat het diegene ook zou kunnen helpen om met de trein heen en weer naar Amsterdam te reizen. Doelen moeten passen bij de cliënt, niet bij de therapeut.

Metafoor ‘de wissel’

Voordat de doelen besproken worden, kan het helpen om een realistisch beeld te schetsen hoe een behandeling verloopt en wat cliënten kunnen verwachten qua uitkomst. Waar we eerder in de GGZ geneigd waren om alsmaar door te behandelen en pas te stoppen bij volledig herstel (Arts & Reinders, 2012), is het doel binnen de huidige psychologische behandelingen van de Basis GGZ gericht op het krijgen van regie over het eigen leven. Dat betekent dat aan het einde van de behandeling de klachten niet volledig in remissie moeten zijn, maar wel dat deze hanteerbaar zijn en dat de cliënt voldoende vertrouwen heeft om zelf verder te kunnen. Het uitleggen van de metafoor van ‘de wissel’ kan hierbij helpend zijn.

Uitleg van ‘de wissel’ door de therapeut:

‘Stelt u zich voor dat u in de trein zit en u rijdt van A naar B (teken een rechte lijn op papier en schrijf de punten A en B erbij). U merkt aan uzelf en aan uw klachten dat u niet op deze trein wil zitten, omdat u in deze trein zoveel last heeft van uw klachten. U heeft de stap gemaakt naar uw huisarts en vervolgens naar een psycholoog. Hier in de behandeling zetten wij ‘de wissel’ van het treinspoor om (teken een lijn tot C en vervolgens een stippellijn tot D). Samen gaan we kijken waar u naar toe wilt (wijs D aan). Ik reis tot C met u mee in de trein. Op dat station stap ik uit. Dat is het moment waarop u vertrouwen heeft dat u zelf de reis verder kan afleggen. Dat kan betekenen dat nog niet al uw doelen zijn behaald, maar dat u al een heel eind op weg bent om daar te komen. Op dat punt merkt u dat de touwtjes weer in eigen handen heeft. U merkt dat u zelf weet hoe u de trein verder kunt rijden naar waar u wilt komen. Als u naar het plaatje van de wissel kijkt, ziet u dat de eerste stappen (wijs C aan) uiteindelijk een groot verschil is waar u uitkomt (wijs het verschil tussen B en D aan).’